Στον αρχαιολογικό χάρτη της Νομαρχίας Αιτωλ/νιας, στο Αργυρό Πηγάδι υπάρχει το σύμβολο που δείχνει Αρχαίο οικισμό.
Η ιστορία του χωριού, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γιάννη Νεραντζή (Η ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΑΙΤΩΛΩΝ) είναι ταυτισμένη με την ιστορία του έθνους των Αιτωλών, με την τοπική φυλή να κατοικεί στην κοιλάδα του Γιδομαντρίτη, από τις πηγές του ως τη συμβολή του με τον Εύηνο.
Στο κέντρο του χωριού και γύρω από τον Άγιο Δημήτριο εύκολα εντοπίζονται τμήματα ενός αρχαίου τείχους, που περιέκλειε πιθανότατα οχυρωμένη ακρόπολη.
Στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος Β΄, Αργυρό Πηγάδιον, διαβάζουμε:
Εις τον περίβολον του Αγίου Δημητρίου υπάρχουν ογκώδεις λίθοι, λείψανα της αρχαίας ακροπόλεως.
Οι εργασίες στον περιβάλλοντα χώρο του Αγίου Δημητρίου το καλοκαίρι του 2011 έφεραν στο φως θεμέλιο αρχαίου κτίσματος, στο χώρο πίσω από το ιερό.
Γιάννης Νεραντζής, Αρχαιολόγος:
Με δεδομένο ότι όλοι οι χριστιανικοί ναοί είναι θεμελιωμένοι πάνω σε αρχαίους ελληνικούς ναούς, σημαίνει ότι είναι θεμέλια αρχαίου ιερού. Βλέπουμε βέβαια τη διάδοχη κατάσταση, βλέπουμε τη διαδοχή των γενεών και την ύπαρξη, διαχρονικά, από την αρχαιότητα και την μεταχριστιανική περίοδο του χωριού, αλλά βλέπουμε και την καταστροφή του ενός πολιτισμού, του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, από τους μεταχριστιανούς, δηλαδή από τους κατοίκους της μεταχριστιανικής περιόδου.
Tο νεκροταφείο του οικισμού πρέπει να ήταν στη θέση Παλιόσπιτα, η οποία πρέπει να ήταν και η αρχική θέση του οικισμού, διότι σ’ αυτή τη θέση αποκαλύφθηκαν το 1987 δύο τάφοι κιβωτιόσχημοι. Ο ένας περιείχε οστά αποσαθρωμένα και ελάχιστα κτερίσματα. Ο άλλος ήταν κενός.Σε όλο το χωριό εντοπίζονται αρχαία κεραμίδια.
Ο Δημήτρης Λουκόπουλος αναφέρει ότι:
το έδαφος είναι σπαρμένο από αρχαία κεραμίδια.
Στον κατάλογο Ευρημάτων του Αρχαιολογικού Μουσείου Αγρινίου είναι καταγεγραμμένη ως προερχόμενη από το Αργυρό Πηγάδι μια πήλινη σφραγίδα ενεπίγραφη.
Από χιλιάδες, λοιπόν, χρόνια υπάρχει στο χωριό αυτό ζωή, με πληθυσμό που κυμαινόταν ανάλογα με τις εποχές και τις συνθήκες. Δεν έχουμε στοιχεία για παλιότερες εποχές.
Ο Γάλλος περιηγητής Πουκεβίλ που επισκέφθηκε τα χωριά της περιοχής το 1815 αναφέρει ότι ο Γκερτοβός κατοικείτο από 10 οικογένειες.
Δεδομένο θεωρείται ότι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το χωριό κατοικείτο από Έλληνες χωρίς την παρουσία Τούρκων.
Αναφέρονται δυο μόνο επισκέψεις Tούρκων στο χωριό. Στη μια από αυτές μάλιστα, οι κάτοικοι κατάφεραν και σκότωσαν στη θέση Γούρνες ένα Τούρκο και τον έθαψαν σε μια τοποθεσία που φέρει και σήμερα το όνομα « στον Τούρκο».
Ο Γιάννης Κότσαλος διηγείται:
Ήταν ένας Τούρκος, αστυνομία, που τους τυραννούσε. Και τον πήρανε και πήγανε στις Γούρνες για να βάλουνε σημάδι. 3-4 Γκιρτοβίτες. Έφτιαξαν κύκλους πάνω σ’ένα κορμό… Έριξε ο Τούρκος και πήγε να δει που πέσανε τα σκάγια. Και ο άλλος έριξε και τον σκότωσε. Έσκαψαν και τον έθαψαν όρθιο για να μη φανεί σκαφταριά. Σε μια πεζούλα που έχει ο Σιαδήμας είναι θαμμένος, είναι φυτεμένος…
Αποτέλεσε έτσι ο Γκερτοβός, καταφύγιο για τους διωκόμενους, κυρίως από την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.
Γράφει ο γνωστός συμβολαιογράφος και συγγραφέας Κώστας Δ. Μαραγιάννης στο βιβλίο του «Το Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) και ο ναός του Αγίου Γεωργίου»:
Από έρευνά μου προέκυψε ότι μετά την έξοδο του Μεσολογγίου το 1826 ήλθαν εδώ πολλοί Σουλιώτες να κρυφτούν από τους Τούρκους και να επιζήσουν. Εδώ ήτανε τότε και οι άλλοι Ηπειρώτες και σε αυτούς εδώ, όπως διάβασα παλαιά σε κείμενα του Ηπειρώτη ιστορικού Β. Κραψίτη, πολλοί αγωνιστές του ’21 του Μεσολογγίου ξένοι και Ηπειρώτες Σουλιώτες άφησαν τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους στα χωριά του Απόκουρου, τα οποία χωριά ήταν άσυλο και απόρθητο φρούριο της Αιτωλίας. Τα χωριά Τζιωρνόκος του Αργροπηγαδίου και το χωριό Δερμάτι Ευρυτανίας, ήταν τα πλέον αποκλεισμένα και απροσπέλαστα με κάθε μέσο χωριά της Ρούμελης στη Νεότερη Ελλάδα.
Οι περισσότερες από τις οικογένειες που ζουν και σήμερα στο Αργυρό Πηγάδι ή κατάγονται από αυτό έχουν ηπειρώτικη καταγωγή. Αυτό είναι κοινή πεποίθηση. Έστω κι αν οι μνήμες χάνονται στο χρόνο και δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες για όλα τα σόγια.
Στην Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια Τόμος Β΄, Αργυρό Πηγάδιον, διαβάζουμε:
Κατά την τοπικήν παράδοσιν, οι πρώτοι κάτοικοι του χωρίου κατήλθον, εις τους χρόνους της Τουρκοκρατίας εκ Τεπελενίου, φεύγοντες τους διωγμούς των κατακτητών.
Γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης:
Οι Θανασοπουλαίοι, Λυσγαραίοι, οι Περιστεραίοι καταγότανε από τα χωριά του Σουλίου, οι Δημαίοι ήτανε Βορειοηπειρώτες, τελευταίος που πέθανε εδώ είναι ο Οδυσσέας Δήμας, οι δε Ζαφρακαίοι καταγότανε από το Τεπελένι.
Ανάμεσά τους και η οικογένεια Σιαδήμα, μέλος της οποίας υπήρξε ο οπλαρχηγός του απόκουρου Κώστας Σιαδήμας.
Γράφει χαρακτηριστικά ο δικηγόρος και συγγραφέας Δημήτριος Πριόνας σε κείμενό του στην εφημερίδα του Αγρινίου στο διαδίκτυο «Η Νέα Εποχή»:
Σουλιώτης την καταγωγή, κατά την οικογενειακή παράδοση, ο Κώστας Σιαδήμας….. Η οικογένεια του Σιαδήμα έφθασε σώα στη Λαμία, όπου παρέμεινε για λίγο, επέστρεψε στην Ευρυτανία και καταστάλαξε στον Γκερτοβό.
Και ο Κώστας Τριανταφυλλίδης στο περιοδικό «Ρίζα» γράφει:
Ο Κώστας Σ(ι)αδήμας – κατά πως μαρτυρεί η Παράδοση- γεννέθηκε γύρω στα 1780 στο χωριουδάκι του Απόκουρου Γκερτοβός (σημερ. Αργυρό Πηγάδι). «Στα μισά του χωριού συναντάς το χαμόγειο σπίτι (το Λυσγαρέικο), μ’ αρχαία κεραμίδια σκεπασμένο. Από πάνω βλέπεις τα ερείπια του σπιτιού του Σιαδήμα, του καπετάνιου του -21» διηγείται ο Δημήτρης Λουκόπουλος στο θαυμάσιο οδοιπορικό του (1940-1942). Κωνσταντίνος, ο παππούλης του, Ιωάννης ο πατέρας του και Σοφία η μάνα του.
Τρανή απόδεξη αυτής της σχέσης των ηπειρωτών αγωνιστών και του Αργυρού Πηγαδίου είναι και η ανέγερση στο Αργυρό Πηγάδι του πρώτου ναού προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα του εξ Ιωαννίνων που μαρτύρησε στα Γιάννενα το 1838.
Μεταφέρεται το μήνυμα του μαρτυρίου στο Αργυρό Πηγάδι με τέτοιο τρόπο που ο ντόπιος Βασίλειος Ταλαγάνης, Ηπειρώτης και αυτός που εγκαταστάθηκε στο Αργυρό Πηγάδι σε νεαρή ηλικία διωκόμενος, συνεγείρεται και αναλαμβάνει πρωτοβουλία για την κινητοποίηση προς συγκέντρωση χρημάτων. Σίγουρα οι διάσπαρτοι Ηπειρώτες θα συνέβαλαν και οικονομικά. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1847.
Η εικόνα του Αγίου γίνεται με δωρεά του Σουλιώτη οπλαρχηγού Νικολάου Κάσκαρη και φέρει την επιγραφή:
Δέησις του δούλου του Θεού Νικολάου Κάσκαρη. 1847 Ιουλίου 21. Χείρ Κ. Λάμπρου.
Στο βιβλίο του «Το Αγρίνιο. Μια περιδιάβαση στον τόπο. Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα» γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης για το Νικόλαο Κάσκαρη:
Οπλαρχηγός του 1821. Καταγόταν από το Σούλι, αλλά η οικογένεια αυτή κατ’ομολογία του αείμνηστου Δικηγόρου και Εθνοσυμβούλου Τάσου Γ.Ακρίδα εγκαταστάθηκε καταδιωκόμενη από του Τούρκους στο Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) Θέρμου. Από εκεί κατέβηκε στο Αγρίνιο μετά την απελευθέρωση του 1821.
Η εικόνα του Αγίου γίνεται με δωρεά του Σουλιώτη οπλαρχηγού Νικολάου Κάσκαρη και φέρει την επιγραφή:
Δέησις του δούλου του Θεού Νικολάου Κάσκαρη. 1847 Ιουλίου 21. Χείρ Κ. Λάμπρου.
Στο βιβλίο του «Το Αγρίνιο. Μια περιδιάβαση στον τόπο. Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα» γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης για το Νικόλαο Κάσκαρη:
Οπλαρχηγός του 1821. Καταγόταν από το Σούλι, αλλά η οικογένεια αυτή κατ’ομολογία του αείμνηστου Δικηγόρου και Εθνοσυμβούλου Τάσου Γ.Ακρίδα εγκαταστάθηκε καταδιωκόμενη από του Τούρκους στο Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) Θέρμου. Από εκεί κατέβηκε στο Αγρίνιο μετά την απελευθέρωση του 1821.
Tο φυσικό περιβάλλον επιδρά στο χαρακτήρα και τη συμπεριφορά των ανθρώπων. Το βουνό καλλιεργεί την αίσθηση της ελευθερίας. Οι άνθρωποι γίνονται τραχείς και ανυπότακτοι. Το δύσβατο του εδάφους κάνει δύσκολη την πρόσβαση στους εχθρούς, αποτελεί καταφύγιο για τους φίλους. Λογικά λοιπόν, το Αργυρό Πηγάδι πρωτοστατεί στον ξεσηκωμό του 1821.
Σε ομιλία του στο Αργυρό Πηγάδι στις 21 Αυγούστου 2004, στην παρουσίαση του βιβλίου του «Αποκουρίτες Αγωνιστές του ’21», ο δάσκαλος και ερευνητής-συγγραφέας Κώστας Μαρίνος είπε χαρακτηριστικά:
Αυτή η αετοφωλιά, κυριολεκτικά και μεταφορικά, του Απόκουρου, κατέχει από τα χρόνια του μεγάλου Αγώ¬να του ’21 ακόμα, μια σημαντική, και μάλιστα διπλή πρωτιά. Έδωσε, όχι μόνον τους περισσότερους, από όλα τα γύρω χωριά αγωνιστές, αλλά και τον πρωτοκαπετάνιο της επαρχίας, το στρατηγό Κώστα Σιαδήμα.
Στο βιβλίο του αναφέρονται, κατά αλφαβητική σειρά εδώ, οι αγωνιστές:
1. Γκερτοβίτης ή Κιούπας Δημήτριος 2. Γκιορτοβίτης ή Κιούπης Ανδρέας 3. Γκιρτοβίτης Τάσιος 4. Δημόπουλος Γεώργιος 5. Δημόπουλος Κωνσταντίνος 6. Ζαφρακάς ή Ζαφρακόπουλος Σωτήριος 7. Ιωάννου ή Κούσιος Ευθύμιος 8. Κότζαλος Δημήτριος 9. Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Αθανάσιος 10. Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Γεώργιος 11. Κωστάκης ή Κωστακόπουλος Παναγιώτης 12. Λιανός Ιωάννης 13. Λιανός Κωνσταντίνος 14. Λιανού Βασίλω 15. Παπαδόπουλος Αθανάσιος 16. Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος 17. Παπανικολάου Αθανάσιος 18. Παπανικολάου ή Παπαδόπουλος Βασίλειος 19. Σιαδήμας (χωρίς βαφτιστικό) εκατόνταρχος 1822 20. Σιαδήμας Κωνσταντίνος ή Κώνστας 21. Σκόνδρας Ιωάννης 22. Ταλαγάνης Βασίλειος 23. Τζαπαρής Δημήτριος 24. Τζαπαρής Θωμάς 25. Φίφης ή Φιφής ή Φιφόπουλος Χρήστος 26. Φουρτούνας Χρήστος 27. Χειμώνας Κωνσταντίνος.
Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους το Αργυρό Πηγάδι ακολούθησε την πορεία των χωριών της ορεινής Ελλάδας. Με τη συμμετοχή τους σε όλους τους πολέμους και με τους Τούρκος που ακολούθησαν και σε αυτόν του 1940 με τους Ιταλούς και Γερμανούς.
Θυμάται η Περιστέρα Κότσαλου:
Στον πόλεμο της Αλβανίας φύγανε απ’ το χωριό 19 άτομα. Ήμουνα με τα πρόβατα και τους μέτραγα. Γύρισαν οι 17. Σκοτώθηκαν ο Θανάσης ο Ταλαγάνης και ένα παιδί του Θανάση του Κωστόπουλου, ο Γιάννης.
Αλλά και στους καιρούς της ειρήνης η συνεισφορά των κατοίκων των ορεινών χωριών ήταν σημαντική. Κατ’ αρχήν σε ανθρώπινο δυναμικό. Οι περιορισμένοι φυσικοί πόροι επέτρεπαν τη ζωή σε περιορισμένο αριθμό κατοίκων. Πάντα γύρω στους 200. Επειδή κάνανε πολλά παιδιά, κάποιοι πάντα έφευγαν για αλλού.
Αλλά και με τη συμμετοχή τους στην παραγωγική δραστηριότητα και με την πληρωμή φόρων. Μπορείτε να δείτε ντοκουμέντα πληρωμής φόρων για ένα μεγάλο αριθμό ετών.
Στην πρώτη απογραφή του Νεοελληνικού κράτους το 1834 εμφανίζεται αυτή η εικόνα για τα χωριά της περιοχής:
Πρώτη Απογραφή του Ελληνικού Κράτους 1834 | ||
ΧΩΡΙΑ | ΚΑΤΟΙΚΟΙ | ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ |
Αμβρακιά | 147 | 29 |
Γκερτοβός | 125 | 19 |
Κοσίνα | 133 | 33 |
Μπερίκος | 91 | 20 |
Νεροσύρτης | 14 | 4 |
Ντερίκοβα | 32 | 8 |
Τσαμπατίνα | 15 | 4 |
Τσεβελιάσσα | 107 | 16 |
Από τις επόμενες απογραφές, για τον Γκερτοβό – Αργυρό Πηγάδι, έχουμε την παρακάτω πορεία:
- 1846: 147
- 1890: 218
- 1920: 224
- 1928: 205
- 1940: 284
- 1951: 198
- 1961: 210
- 1971: 165
- 1981: 89
Τα στοιχεία είναι από την Αιτωλοακαρνανική και Ευρυτανική Εγκυκλοπαίδεια Τόμος Β΄ (Αργυρό Πηγάδιον) και Μιχαήλ Σταματελάτος – Φωτεινή Βαμβά Σταματελάτου, Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας, ΤΑ ΝΕΑ, 2012, Α’ τόμος, σ. 96.
Σήμερα οι κάτοικοι που μένουν μόνιμα και καλλιεργούν είναι λίγοι, άλλαξε σταδιακά και ο χαρακτήρας του χωριού. Από ένα χωριό παραγωγικό έγινε ένας τόπος δεύτερης κατοικίας.
Μπορείτε να διαβάσετε τα κείμενα:
Από την παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Μαρίνου «Αποκουρίτες αγωνιστές του 21» που έγινε στο Αργυρό Πηγάδι το καλοκαίρι του 2004
Τις δημοσιεύσεις σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα :