Ο Ιερός Ναός προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα βρίσκεται κτισμένος σε μια πανέμορφη τοποθεσία με υπέροχη θέα, πάνω στο λόφο που ενώνει τα χωριά Αργυρό Πηγάδι και Αμβρακιά.

Χρήστος Κατσιμπίνης, Αρχιτέκτονας:

Βρισκόμαστε μπροστά στο ναίδριο του Αγίου Γεωργίου που κτίστηκε μετά και συγχρόνως με το μαρτύριο του Αγίου το 1838. Έγινε από τους κατοίκους του χωριού που προέρχονταν από τα Ιωάννινα και είχαν βρεί καταφύγιο στο χωριό.

Γιώργος Χ. Κωνσταντινίδης:

Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά με το Ναό του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα στο Αργυρό Πηγάδι.
Το πρώτο έχει να κάνει με τη θέση του Ναού που είναι κτισμένος πάνω στο λόφο που συνδέει την Αμβρακιά με το Αργυρό Πηγάδι, σε μια τοποθεσία με υπέροχη θέα, μέσα στο ελατοδάσος.
Το δεύτερο είναι το ότι ο Ναός είναι κτισμένος πάνω σε κάποιο αρχαιότερο κτίσμα ίσως μια φρυκτωρία της Αιτωλικής Συμπολιτείας και δείχνει τη συνέχεια της ζωής στην περιοχή.
Και το τρίτο έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική του ναού που είναι ένα καταπληκτικό μνημείο εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή μας.

Χρήστος Κατσιμπίνης:

Υπάρχουν υπολείμματα από αρχαιότερες κατασκευές της Αιτωλικής Συμπολιτείας, μάλλον φρυκτωρίας, γιατί βρισκόταν σε ένα σημείο που επέβλεπε ολόκληρη τη γύρω περιοχή.. Και επί των θεμελίων αρχαίων κατασκευών έγιναν τα θεμέλια του ναού του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα.

Αρχιτεκτονική

Ο Ναός είναι ένα μοναδικό δείγμα, στο νομό Αιτωλ/νίας, εκκλησιαστικής Αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα.

Χρήστος Κατσιμπίνης:

Από αρχιτεκτονικής πλευράς το ναϊδριο ανήκει στα μεταβυζαντινά μνημεία και είναι μοναδικό στην περιοχή της Αιτωλ/νιας. Ομοιάζει με το Ναό του Τιμίου Σταυρού στην Κρανιά Απροποτάμου και φαίνεται ότι οι ίδιοι μαστόροι έκτισαν το ναό… Ονομάζεται και κάποιος Πέτρου που είχε έρθει από την Πάργα.

Οι βασικές διαστάσεις του ναού είναι: πλάτος 7,78μ , μήκος 10,50μ χωρίς την προεξέχουσα κόγχη του Ιερού. Το ύψος του κεντρικού τρούλου εσωτερικά από το δάπεδο είναι 8,30μ και εξωτερικά 8,50μ. Το εμβαδόν του είναι 84,70τ.μ.

Ο τύπος της αρχιτεκτονικής του ναϊδρίου είναι πεντάτρουλος σταυροειδής εγγεγραμμένος, μετά κεντρικού τρούλου.

Ο κεντρικός κυλινδρικός τρούλος στηρίζεται επί τεσσάρων τόξων και τεσσάρων κιόνων στην ένωση των ημικυλινδρικών θόλων των κεραιών του σχηματιζόμενου σταυρού. Οι τέσσερις κυλινδρικοί τρούλοι καταλαμβάνουν τα γωνιαία διαμερίσματα του ναού.

Δυο φουρνικά ή ασπίδες παρεμβάλλονται μεταξύ των τρούλων των πλαγίων κλιτών. Ο πεντάτρουλος ναός φέρει σε κάθε τρούλο του μεταλλικό σταυρό σε σχήμα στιλέτου.

Η ανέγερση του ναού άρχισε το 1841, 3 μόλις χρόνια μετά το μαρτύριο του Αγίου, το 1838. και ολοκληρώθηκε το 1847.

Στην κτητορική επιγραφή που υπάρχει στο εξωτερικό του κεντρικού τρούλου αναγράφεται:

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο Βασίλειος Ταλαγάνης πήρε στον ύπνο του εντολή και οδηγίες από τον ίδιο τον Άγιο για την ανέγερση του ναού. Το σίγουρο είναι ότι ο Ταλαγάνης πρωτοστάτησε στην προσπάθεια συγκέντρωσης χρημάτων και την κινητοποίηση των κατοίκων των γειτονικών χωριών, εμφανιζόμενος τελικά ως κτήτορας του ναού.

Γιώργος Χ. Κωνσταντινίδης:

Ο Ναός ολοκληρώθηκε το 1847 με κινητοποίηση των κατοίκων όλης της περιοχής. Βεβαίως σαν κτήτορας του Ναού στην κτητορική επιγραφή φαίνεται ο Βασίλειος Ταλαγάνης αλλά είναι φανερό ότι μόνος του ο Ταλαγάνης δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει ένα τέτοιο έργο. Χρειάστηκε να συγκροτηθεί μια ερανική επιτροπή που έφτασε μέχρι το Αγρίνιο και τη Ναύπακτο για να συγκεντρώσει τα απαραίτητα χρήματα.

Επίσης για τη μεταφορά των υλικών κινητοποιήθηκαν οι κάτοικοι και κυρίως οι γυναίκες, και του Αργυρού Πηγαδίου και της Αμβρακιάς. Οι πορόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν μεταφέρθηκαν οι μεν σκουρόχρωμοι από τη θέση Ζερβά του συνοικισμού του Τσορνόκου ενώ οι ανοιχτόχρωμοι από κάποια τοποθεσία της Αμβρακιάς. Χρειάστηκε λοιπόν μια μεγάλη κινητοποίηση για να κτιστεί ο ναός.

Πέρα από τη θαυματουργική πλευρά, φαίνεται πως οι Ηπειρώτες αγωνιστές που βρήκαν εκείνη την εποχή καταφύγιο στα ορεινά χωριά του Απόκουρου και ειδικά στο Αργυρό Πηγάδι είναι αυτοί που μετέφεραν το μήνυμα για το μαρτύριο του Αγίου.

Ο ίδιος ο Βασίλειος Ταλαγάνης με το επώνυμο Θανασόπουλος είχε φτάσει διωκόμενος και εγκαταστάθηκε στο Αργυρό Πηγάδι λίγα χρόνια πριν, καταγόμενος από τους Χαλκιάδες της Άρτας. Σίγουρα είχε διασυνδέσεις με άλλους διωκόμενους Ηπειρώτες. Η είδηση για το μαρτύριο του Αγίου Γεωργίου τον συγκίνησε και πήρε την απόφαση να πρωτοστατήσει στο κτίσιμο Ναού προς τιμήν του Αγίου. Συγκρότησε Επιτροπή για τη συγκέντρωση χρημάτων σε όλο το νομό.

Βασικός υποστηρικτής και χρηματοδότης φαίνεται να ήταν ο Σουλιώτης οπλαρχηγός, με έδρα το Αγρίνιο, Νικόλαος Κάσκαρης, ο οποίος χαρίζει και την εικόνα με το μαρτύριον του Αγίου και επιγραφή:

Δεν είναι σίγουρα άσχετο ότι για το κτίσιμο του Ναού ενδιαφέρθηκαν άνθρωποι που κρατούσαν τουφέκια το γεγονός ότι και στις τέσσερις πλευρές του ναού υπάρχουν τυφεκιοθυρίδες, έτσι που μέσα από το ναό μπορεί να ελεγχθεί όλη η γύρω του περιοχή.

Γράφει ο γνωστός συμβολαιογράφος και συγγραφέας Κ.Δ. Μαραγιάννης στο βιβλίο του «Το Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) και ο ναός του Αγίου Γεωργίου»:

Από έρευνά μου προέκυψε ότι μετά την έξοδο του Μεσολογγίου το 1826 ήλθαν εδώ πολλοί Σουλιώτες να κρυφτούν από τους Τούρκους και να επιζήσουν. Εδώ ήτανε τότε και οι άλλοι Ηπειρώτες και σε αυτούς εδώ, όπως διάβασα παλαιά σε κείμενα του Ηπειρώτη ιστορικού Β. Κραψίτη, πολλοί αγωνιστές του ’21 του Μεσολογγίου, ξένοι και Ηπειρώτες Σουλιώτες άφησαν τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους στα χωριά του Απόκουρου, τα οποία χωριά ήταν άσυλο και απόρθητο φρούριο της Αιτωλίας. Τα χωριά Τζιωρνόκος του Αργροπηγαδίου και το χωριό Δερμάτι Ευρυτανίας, ήταν τα πλέον αποκλεισμένα και απροσπέλαστα με κάθε μέσο χωριά της Ρούμελης στη Νεότερη Ελλάδα…

Στο βιβλίο του «Το Αγρίνιο. Μια περιδιάβαση στον τόπο. Μια προσέγγιση σε πρόσωπα και γεγονότα» γράφει ο Κώστας Δ. Μαραγιάννης για το Νικόλαο Κάσκαρη:

Οπλαρχηγός του 1821. Καταγόταν από το Σούλι, αλλά η οικογένεια αυτή κατ’ ομολογία του αείμνηστου Δικηγόρου και Εθνοσυμβούλου Τάσου Γ.Ακρίδα εγκαταστάθηκε καταδιωκόμενη από τους Τούρκους στο Αργυρό Πηγάδι (Γκιρτοβός) Θέρμου. Από εκεί κατέβηκε στο Αγρίνιο μετά την απελευθέρωση του 1821.

Οι περισσότερες από τις οικογένειες που ζουν και σήμερα στο Αργυρό Πηγάδι ή κατάγονται από αυτό, έχουν ηπειρώτικη καταγωγή.